ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ

BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak, Uygulama ve Tanımlar

Amaç ve kapsam
Madde 1- Bu Yönetmelik, elektrik kuvvetli akım tesislerinin kurulmasının,işletilmesinin ve bakımının can (insan hayatı) ve mal emniyeti bakımından güvenlikle yapılmasına ilişkin hükümleri kapsar.

Aşağıdaki tesisler bu Yönetmeliğin kapsamına girmez:
- Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği kapsamındaki tesisler,
- Elektrikle işleyen taşıtlara ilişkin besleme ve cer hatları,
- Maden işletmelerindeki elektrik tesisleri.

Ancak, elektrikle ilgili öteki yönetmeliklerde karşıt bir hüküm bulunmadıkça bu Yönetmelik hükümleri uygulanır.
İlgili Türk standartları bu Yönetmeliğin tamamlayıcı ekidir. Yönetmelikte bulunmayan hükümler için EN, HD, IEC, VDE gibi standartlar göz önüne alınır.
Çelişmeler durumunda sıralamaya göre öncelik verilir.
Herhangi bir tesisin bu Yönetmelik kapsamına girip giremeyeceği konusunda bir kararsızlık ortaya çıkarsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın bu konuda vereceği karar geçerlidir.

Dayanak
Madde 2- Bu Yönetmelik, 3154 sayılı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 28 inci maddesine göre hazırlanmıştır.

Uygulama
Madde 3- Bu Yönetmelik yeni kurulacak tesislere ve kurulu tesislerde değişikliğe uğrayacak kısımlara uygulanır.
Bu Yönetmeliğin herhangi bir maddesinin uygulanması yerel koşullar nedeniyle zorluklar, yada teknik gelişmeyi önleyecek durumlar ortaya çıkarırsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na yapılacak gerekçeli başvuru üzerine, Bakanlık yalnızca o başvuru için söz konusu maddenin uygulanmamasına izin verebilir.

Tanımlar
Madde 4- Tanımlar; genel tanımlar, elektrik tesislerinde aşırı gerilimlere ilişkin tanımlar, hava hatlarına ilişkin tanımlar, kablo şebekelerine ilişkin tanımlar olmak üzere dörde ayrılmıştır.

a) Genel tanımlar:
1) Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir.

2) Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir.
3) Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.
4) Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir.
5) İşletme elemanı: Elektrik enerji tesislerini oluşturan generatör, motor, kesici, ayırıcı, anahtarlama (bağlama) hücresi vb. cihazlardır.
6) Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir.
7) Ağ (Enterkonnekte) şebeke: Santrallerin birbiri ile bağlantısını sağlayan gözlü şebekedir

8) İletim şebekesi: Yerel koşullar nedeniyle belli yerlerde üretilebilen ve ağ şebeke ile en üst düzeyde toplanan enerjiyi tüketicinin yakınına ileten kablo ve/veya hava hattı şebekeleridir.
9) Dağıtım şebekesi: İletilerek tüketilecek bölgeye taşınmış olan enerjiyi, tüketiciye kadar götüren şebekedir.
10) Ana indirici merkez: Gerek enterkonnekte şebekeden alınan enerjiyi, daha küçük seviyeli iletim şebekelerine, gerekse iletilerek dağıtım bölgesine taşınan enerjiyi seçilmiş dağıtım gerilimi seviyesine dönüştüren transformatör merkezleridir.
11) Ara indirici merkez: İki veya daha fazla yüksek gerilim seviyesi kullanılan şebekelerde enerjiyi bir yüksek gerilim seviyesinden diğerine dönüştüren transformatör merkezleridir.
12) Dağıtım transformatör merkezi: Yüksek gerilimli elektrik enerjisini alçak gerilimli elektrik enerjisine dönüştüren transformatör merkezleridir.

b) Elektrik tesislerinde aşırı gerilimlere ilişkin tanımlar:
1) Aşırı gerilim: Genellikle kısa süreli olarak iletkenler arasında ya da iletkenlerle toprak arasında oluşan, işletme geriliminin izin verilen en büyük sürekli değerini aşan, fakat işletme frekansında olmayan bir gerilimdir.
2) İç aşırı gerilim: Toprak temasları, kısa devreler gibi istenilen ya da istenilmeyen bağlama olayları ya da rezonans etkileriyle oluşan bir aşırı gerilimdir.
3) Dış aşırı gerilim: Yıldırımlı havaların etkisiyle oluşan bir aşırı gerilimdir.
4) Başka şebekelerin etkisi ile oluşan aşırı gerilim: Başka şebekelerin, sözü edilen şebekeye etkisi sonucunda oluşan gerilimdir.

c) Hava hatlarına ilişkin tanımlar:
1) Hava hattı: Kuvvetli akım iletimini sağlayan mesnet noktaları, direkler ve bunların temelleri, yer üstünde çekilmiş iletkenler, iletken donanımları, izolatörler, izolatör bağlantı elemanları ve topraklamalardan oluşan tesisin tümüdür.
2) İletkenler: Gerilim altında olup olmamasına bağlı olmaksızın bir hava hattının mesnet noktaları arasındaki çıplak ya da yalıtılmış örgülü ya da tek tellerdir.
3) Yalıtılmış hava hattı kabloları: Yalıtılmış hava hattı kabloları, yalıtılmış faz iletkenleri ile yalıtılmış ya da yalıtılmamış nötr iletkeni birbirine yada taşıyıcı bir tele bükülerek sarılmış tek telli, sıkıştırılarak yuvarlatılmış çok telli ya da örgülü iletkenlerden oluşan kablolardır.
4) Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha çok iletken kullanılan ve iletkenler arasında hat boyunca yaklaşık olarak aynı uzaklık bulunan düzendir.
5) Anma kesiti (Nominal kesit): İletkenlerin standartlarda belirtilen kesit değeridir.
6) Gerçek kesit: Örgülü iletkenlerin, yapım toleransları dikkate alınmaksızın, net kesit değerleridir.
7) İletken kopma kuvveti: İletkenlerin hesapla bulunan teorik kopma değerinin %95'i ya da kataloglarda "kopma yükü" olarak belirtilen değerdir.
En büyük çekme gerilmesi: -5ø C'da hesap için esas olan ek yükte ya da en küçük ortam sıcaklığında ek yüksüz yahut +5ø C'da rüzgar yükünde oluşan iletken gerilmelerinin en büyük yatay bileşenidir.
9) Yıllık ortalama çekme gerilmesi (EDS: Every day stress): Yıllık ortalama sıcaklıkta (genellikle + 15øC'da) rüzgarsız durumda oluşan, iletken çekme gerilmesinin yatay bileşenidir.
10) Salgı (sehim): İletken ile iletkenin iki askı noktasını birleştiren doğru arasındaki en büyük düşey uzaklıktır.
11) İletken donanımı: İletkenle doğrudan doğruya temasta olan ve iletkenlerin bağlanması, gerilmesi ve taşınmasına yarayan parçalardır.
12) İzolatör bağlantı elemanları: İzolatörleri mesnet noktalarına ve iletken donanımlarına, izolatör elemanlarını birbirine bağlamaya yarayan parçalardır.
13) Direğin yararlı tepe kuvveti: Direğe gelen rüzgar yükü dışında, tepeye indirgenmiş öteki kuvvetlerin izin verilen yatay bileşenidir.
14) Direk açıklığı (menzil): İki komşu direk arasındaki yatay uzaklıktır.
15) Rüzgar açıklığı: Direğin iki yanındaki açıklıkların aritmetik ortalamasıdır.
16) Ağırlık açıklığı: Direğin iki yanındaki iletkenlerin yatay teğetli noktaları arasındaki yatay açıklıktır.
17) Hava hattı çeşitleri:

i) Küçük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşmayan hatlardır.

Not: Küçük aralıklı hatlarda 50 m'den büyük açıklıklar: Küçük aralıklı hatlarda en büyük açıklık olan 50 m'lik aralık ancak kaçınılmaz nedenlerle arttırılabilir. Küçük aralıklı hatlarda topografya durumu nedeniyle, 50 m'den fazla bir açıklık gerekirse, bu bölüm büyük aralıklı hatlar gibi işlem görür.
ii) Büyük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşan hatlardır.

d) Kablo şebekeleri ile ilgili tanımlar:
1) Enerji kabloları: Elektrik enerjisinin iletilmesi veya dağıtılması için kullanılan, gerektiğinde toprak altına da döşenebilen yalıtılmış iletkenlerdir.
2) Ring kablo şebekeleri: Bir indirici merkezin diğer barasında nihayetlenen ve çoğunlukla bir noktada açık işletilen kablo şebekeleridir.
3) İki taraftan beslenen kablo şebekeleri: Bir indirici merkezin bir başka indirici merkezde nihayetlenen ve çoğunlukla bir noktada açık işletilen kablo şebekeleridir.

BEŞİNCİ BÖLÜM
Elektrik Tesisleri

Tesislerin düzenlenmesi
Madde 20- Tesisler gerek işletme, gerekse onarım ve bakım için kısa sürede çabuk ve güvenle izlenebilecek biçimde açık olarak düzenlenmelidir. Bütün önemli tesis bölümlerine ve aygıtlara kolayca ulaşılabilmeli, bunlar zorluk çekilmeden yerlerine konulabilmeli ya da

yerlerinden çıkarılabilmelidir. Aynı tesiste değişik gerilim ve akım türleri bulunursa bunlarla ilgili tesis bölümleri olabildiğince ayrı gruplar halinde toplanmalı ve yer bakımından da birbirinden ayrılmalıdır.
Tesisler arıza, onarım ve bakım nedeniyle çeşitli bölümlerin devre dışı olması durumunda da işletmenin olabildiğince kesintisiz sürebileceği biçimde bölümlere ayrılarak düzenlenmelidir. Devre dışı edilen tesis bölümleri ya da aygıtlar uygun ve kolayca görülebilecek ayırma düzenleri ile gerilimsiz duruma getirilebilmelidir.
Tesisler yapılırken, gelecekteki genişlemeler ve yapım işleri sırasında işletmenin süreceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Uyarma levhaları
Madde 21- Çeşitli yerlere ve tesis bölümlerine, görevlilerin makineler, aygıtlar ve iletkenlerin ne işe yaradığını açıkça anlayabileceği biçimde bozulmaz türden yazı, işaret ve şemalar konulmalıdır.

Ayrıca elektrik tesislerinde uygun yerlere aşağıdaki levhalar asılmalıdır:

1) Elektrik akımının neden olduğu kazalarda yapılacak ilk yardımla ilgili yönergeler,
2) Tesisin bağlama şeması,
3) Tesisin işletilmesi sırasında alınması gereken özel önlemlerle ilgili kısa yönerge.

Yanabilen gereçler
Madde 22- Yanabilen gereçler, yangın ve duman tehlikesi oluşturmayacak biçimde düzenlenerek ya da yanmayan bir örtü ile kaplanarak kullanılabilir. Elektrik tesisleri içinde tesise bitişik konut vb. gibi bölümler dışında, ağaçtan yapılmış gereç kullanılmaz.
Konutlarda ve başka işler için kullanılan yapılarda özellikle yağlı transformatörün bulunduğu bölümler öteki yapı bölümlerinden ateşe dayanıklı ve çıkabilecek bir yangının yayılması önlenecek biçimde ayrılmalıdır. Tüm kapılar mahal dışına açılacak yönde ve çelik saçtan yapılmalıdır ve transformatörlerin iç arızalarına karşı hızla etkili olan koruma düzenleri kullanılmalıdır.

Aydınlatma
Madde 23- Bütün tesis bölümleri olabildiğince gün ışığı ile iyi biçimde aydınlatılmalıdır. Ayrıca bu bölümlere yeterli ve düzgün dağılımlı elektrik aydınlatma tesisi yapılmalıdır. Elektrik aydınlatma tesisinden yararlanılamayan durumlarda manevra ve denetleme yerlerinde tehlikesizce dolaşabilmek ve gerekli çalışmaları yapabilmek için özel aydınlatma tesisleri kurulmalıdır.
Yapılan aydınlatma tesisi, YG. hücreleri ve AG pano odalarında en az 250 Iux, transformatör odalarında en az 150 Iux aydınlık düzeyini sağlamalıdır. Transformatör merkezlerinde her bir mahalde yeterli sayıda (en az bir adet) akümülatörlü acil durum lambası veya yeterli kapasitede akümülatör var ise aküden beslenen aydınlatma lambaları bulunmalıdır. Söz konusu lambalar sürekli insan bulunan yerlerde enerji kesintilerinde otomatik devreye girecek şekilde yapılmalıdır. Diğer yerlerde lambalar uygun bir tedbirle manuel olarak yanmalıdır.

Döşemelerin yapılışı
Madde 24- Hareket eden makine parçaları ve gerilim altındaki tesis bölümlerinin yakınındaki döşemeler, insanların kaymasını ve tökezlemesini önleyecek biçimde yapılmalıdır. Bu olamıyorsa gerilim altında olan ya da hareket eden tesis bölümlerine dokunmayı önlemek için ayrıca koruyucu önlemler alınmalıdır. Yüzey kaplamaları tozlanmaya neden olmayacak malzemelerden yapılmalıdır. Döşemede bulunan yüksek gerilim kanallarının kapakları herhangi bir arıza sırasında oluşan iç basınçla yerlerinden fırlamayacak şekilde monte edilmelidir.

Yüksek gerilim tesislerinin bulunduğu yerlerin başka işler için kullanılmaması
Madde 25- Yüksek gerilim tesislerine ayrılan ve işletilmekte olan yerler, güvenlik için gerekli olan (manevra çubuğu, izole eldiven vb.) gereçlerden başka eşyaları depolamak için ya da başka bir amaçla kullanılamaz.

İşletme ve bakım aygıtları
Madde 26- İşletmede kullanılan (Manevra çubukları, sigorta pensleri, yalıtkan eldivenler, yalıtkan sehpalar gibi) bütün araçlar standardında belirtildiği sürelerde, yoksa imalatçının öngördüğü sürelerde denetlenip bakım ve onarım altında bulundurulmalıdır. Bu denetlemeler kalıcı bir şekilde kayıt edilmelidir.
Bir tesis bölümünde çeşitli büyüklükte gerilimler bulunuyorsa, yanlışlıkları önlemek için bu gibi aletlerin en yüksek gerilime göre yapılmış olanı kullanılmalıdır.

Bakım ve onarım
Madde 27- Tesislerin ve aygıtların teknik belgelerinde belirtilen aralıklarda bakım ve onarımları yapılmalıdır. Yapılan bakım ve onarımlar kalıcı bir şekilde kaydedilmelidir.

Elektrik işletme aygıtlarının yerleştirilmesi ve korunması
Madde 28- Elektrik işletme aygıtlarının işletme, bakım ve onarımları tehlikesizce yapılabilecek biçimde yerleştirilmelidir. İşletme görevlilerinin çalışırken üzerinde durduğu yerler ve geçitler her zaman boş bırakılmalıdır.
Elektrik işletme aygıtları ve koruma düzenleri, aralarında 250 volt'dan fazla gerilim bulunan bölümlere aynı anda ve rastgele dokunulmasını önleyecek biçimde tesis edilmelidir.
Elektrik işletme aygıtlarında yangın çıkması ve yayılması uygun düzenlerle olabildiğince önlenmelidir.

Yalıtılmış yüksek gerilimli işletme aygıtlarında alçak gerilimli bölümler
Madde 29- Toprağa karşı yalıtılmış olarak kurulan yüksek gerilimli makine ve aletlerle temasta bulunan alçak gerilimli devreler, gördükleri iş ve düzenlenmeleri bakımından yüksek gerilimli tesis bölümleri gibi işlem görmelidir.

Bu madde özellikle doğru akımlı seri makinelere, doğrultmaçlara (redresörlere), sığaçlara (kondansatörler) vb. uygulanır. Toprağa karşı yalıtılmış olarak kurulan makinelerin yakınında çalışırken, özellikle taşınılabilir el lambaları, bükülgen kablolar, vinç zincirleri vb.'nin elle kullanılmasında dikkatli olunmalıdır.

Akümülatörler ve bulunduğu yerlerin havalandırılması
Madde 30- Akümülatörlerin kullanılması gerektiğinde bakım gerektirmeyen veya kuru tip aküler olması zorunludur. Akülerin kapasiteleri, besledikleri tüketicilere işletmenin gereği olan süre kadar yetebilecek şekilde olmalıdır.
Kuru tip akülerin kullanıldığı yerlerde havalandırma için ek bir önlem alınmasına gerek yoktur ve ayrıca akü odası bulundurulması gerekmez. Mevcut kurşun asit akümülatörlerin ömürleri tamamlandığında yerlerine bakım gerektirmeyen veya kuru tip aküler tesis edilmelidir.

Kurşun - asitli akümülatör odalarının özellikleri
Madde 31- Kurşun - asitli akümülatör odaları kuru havalı, serin, sarsıntısız olmalı ve olabildiğince sıcaklık değişmelerinin etkisinden uzak bulundurulmalıdır. Akümülatörler çok yüksek ya da alçak ortam sıcaklıklarına karşı korunmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odaları olabildiğince don tehlikesinden uzak olmalı, ısıtma gereği duyulmamalıdır. Kurşun - asitli akümülatör odaları hiç bir şekilde açık ateş ya da kızarmış cisimlerle ısıtılmamalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör birimlerinin birbirinden farklı biçimde ısınmaları da önlenmelidir. Dışarıdan kolayca ulaşılabilen, örneğin insanların gelip geçtiği yollara açık olan akümülatör odalarının pencereleri sık örgülü tel kafes ya da telli camla korunmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odalarında kapılar ve pencereler dışarıya doğru açılmalıdır. Kapılar, pencere çerçeveleri, duvarlar, tavanlar akümülatör yerleştirilen döşeme ve düzlükler elektrolit etkisine karşı dayanıklı olmalıdır. Gerektiğinde bu etkiye karşı koruyucu boyalar kullanılmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odalarındaki elektrik tesisleri için nemli ve benzeri yerlere ilişkin iletken, kablo ve elektrik işletme gereçleri kullanılmalıdır. Bu yerlerde akkor telli lamba ve su geçirmez tip armatür kullanılmalı, kıvılcım yapabilen kollektörlü vantilatörler kullanılmamalıdır

Anahtar, priz vb. gibi işletme sırasında alevlenmeye sebep olabilecek, kıvılcım çıkaran elektrik araçları akümülatör odalarının dışarısına konulmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odalarında amonyak gibi zararlı gazlar bulundurulmamalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör bataryası için gerekli gereçlerin konacağı bitişik bir bölme olmalı ve burada lavabo bulunmalıdır.
Akümülatörlerin bulunduğu yerler tercihen doğal havalandırmanın yeterli olabileceği biçimde yapılmalıdır.
Pencere, kapı vb. ile havalandırma için gerekli hava sağlanamazsa, akümülatör tesislerinin büyüklüğüne göre kıvılcım yapmayan vantilatör, havalandırma boruları ya da kanalları vb. gibi yapay havalandırma düzenleri kullanılmalıdır. Bu boru ve kanallar elektrolit etkisine karşı dayanıklı olmalı, duman bacalarına ya da ateşli (ocak, vb.) yerlere açık olmamalıdır.

Akümülatör bataryalarının yerleştirilmesi
Madde 32- Bataryalar, kolayca ulaşabilecek ve denetlenebilecek biçimde yerleştirilmelidir. Yerleştirme konusunda havalandırma durumu da dikkate alınmalıdır.
Bataryalar bir ya da birkaç katlı raflar üzerine yerleştirilirse, gerekli çalışmaların yapılabilmesi için aralarında uygun açıklıklar bırakılmalıdır.
Her batarya birimi toprağa ve yere karşı yalıtılmalıdır. Kurşun – asitli akülerin tespit edildiği yalıtkan gereçler elektrolitlere dayanıklı olmalıdır.
Kurşun - asitli bataryalar aşağıdaki gibi yerleştirilebilir:
- Taş, tuğla ya da betondan yapılmış döşeme ya da düz yerlere konulan elektrolitlere dayanıklı yalıtkanlar üzerine,
- Raflar üzerine. Bu durumda raflar elektrolit etkilerine karşı dayanıklı olmalıdır. Rafların altındaki yerler de temizlenebilmelidir. Akümülatör tesislerinde geçit genişlikleri Madde 35-b/1'de açıklanan büyüklükte olmalıdır. Bu geçitlerin tavan yüksekliği 2 m'den az olmamalıdır.



Akümülatör bağlantı iletkenleri
Madde 33- Kurşun - asitli akümülatör odalarında ayrı kümeler arasında ya da pano ile oda arasındaki bağlantılar, elektrolit etkilere dayanıklı yalıtılmış iletkenlerle ya da kablolarla yapılmalıdır.
Akümülatör bataryalı tesislerin d.a. kısmında gerilim her iki kutupta da kesilerek ayrılmalıdır.

Görevlilerin korunması
Madde 34- Mevcut Kurşun - asitli akümülatör işletmesinin tehlikesine karşı görevlilerin dikkatli olmaları sağlanmalı ve bu görevlileri tehlikelerden korumak için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

1) Kibrit - çakmak dahil ateş yakılmamalıdır,
2) Kıvılcım çıkaracak aletler kullanılmamalıdır,
3) Cep telefonları kapatılmalıdır,
4) Asit ve/veya asitli suyla temas edildiğinde, hemen temas eden uzuvlar temiz su ile yıkanmalıdır,
5) İçeride birikmiş gaz varsa mahal hemen terk edilmelidir,
6) Genel ve özel iş güvenliği tavsiyelerine uyulmalıdır.

Yapı içindeki tesislerin yapılması
Madde 35-a) Havadaki en küçük açıklıklar:
1) Yapı içindeki yalıtım yeteneği deneyleri yapılmış bağlama (anahtarlama) tesislerinde kullanılacak en küçük açıklıklar, Çizelge - 1'de gösterilmiştir.
Çizelge - 1 Yapı içindeki bağlama tesislerinde kullanılacak en küçük güvenlik açıklıkları

Un
(kV)
Um
(kV)
ao
(mm)
a
(mm)
H
(mm) A
A1 A2 (mm)(mm)
B
(mm)
C
(mm)
0,4 1 60 72 2500 72 102 172 500
3 3.6 77 95 2500 95 125 195 500
6 7.2 105 130 2500 130 160 230 500

10 12 140 170 2500 170 200 270 500
15 17.5 180 220 2500 220 250 320 500
30 36 320 390 2620 390 420 490 590
60 72.5 600 720 2900 720 750 820 920
154 170 1330 1600 3630 1600 1630 1700 1800

Un: Anma gerilimi (fazlar arası),
Um: İzin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (fazlar arası),
ao: Gerilim altındaki parçalarla topraklanmış bölümler arasındaki en küçük açıklık olup, bu açıklık (ao = 7,5 Um + 50mm.)dir.
a: Gerilim altındaki parçalar arasındaki (fazlar arası) en küçük açıklık
(a = 1,2 ao)
H: Geçitler üzerinde gerilim altındaki korunmamış tesis bölümlerinin zeminden en küçük yüksekliği (H = ao + 2300 mm, en az 2500mm.)
A: Açık ya da her tarafı örtülü tesislerdeki dolu duvar ve kapılar için
güvenlik açıklıkları (Şekil - 2)
A1: İletken olmayan örtüler (sert kağıt vb.) için A1 = a,
A2: En az 1800 mm yüksekliğinde iletken örtü (saç vb.) ya da "C"de açıklandığı gibi hücre kapısının arkasında ayrıca tel kafes ya da çıta bulunursa A2 = a + 30 mm,
B: En az 1800 mm yüksekliğinde tel kafes düzenler ve tel kafes kapılar
kullanılırsa güvenlik açıklıkları (B = a + 100 mm) (Şekil - 2),
C: En az 1000 mm yüksekliğinde demir parmaklık ya da yüksekliği 1800mm'den küçük tel kafes ve kapı düzenleri kullanılırsa güvenlik açıklıkları (C = a + 200 mm, en az 500 mm.) (Şekil - 2)
Fabrikada yapılmış ve denenmiş olan tesislerde yalıtım yeteneği istenilen değerde ise, en küçük (ao) ve (a) açıklıklarının sağlanması zorunlu değildir.

2) Asenkron çalışabilen ve yalıtım gerilimleri aynı olan tesis bölümleri arasındaki açıklıklar en az Çizelge - 1'deki (ao) değerlerinin 1,2 katı olmalıdır.
Fabrikada yapılmış ve denenmiş olan tesislerde, yalıtım yeteneği istenilen değerde ise, en küçük açıklıkların sağlanması zorunlu değildir.

3) Gerilimleri farklı tesis bölümleri arasındaki açıklıklar Çizelge - 1'deki daha büyük gerilimlere ilişkin değerlerin en az 1,2 katı olmalıdır.

4) Aygıtların ya da izolatörlerin bağlantı noktalarının toprağa olan açıklıkları Çizelge - 1 'deki (ao) açıklıklarından küçük olursa aşağıdaki (i ve ii)'deki hükümler uygulanmalıdır.

i) Deney gerilimine göre boyutlandırılmış olan aygıtlar ve izolatörler, denenmiş bağlantı yerlerine bunlara ilişkin montaj talimatına göre bağlanmalıdır.
ii) Yalıtım yetenekleri örneğin model deneyi ile doğrulandığında, özellikle yalıtıcı ara parçalarda ve yalıtılmış iletkenlerde daha küçük açıklıklar kullanılabilir.

b) Geçitler ve kapılar:
1) Geçitlerin genişliği:
Geçit ve giriş yerlerinin genişliği, rahat hareket etmek ve gereçleri taşımak için yeterli olmalıdır. Geçit genişlikleri Çizelge-2'de verilen değerlerden küçük olmamalı ve kumanda düzenleri, ayırma noktalarında bulunan arabalı bağlama tesisleri gibi çıkıntı yapan parçalar geçitleri daraltmamalıdır.
Toprağa karşı gerilimi 250 volta kadar olan tesislerde Çizelge-2'deki değerler 20 cm. kadar azaltılabilir.
Büyük tesisler için geniş geçitler salık verilir.
Tam kapalı tesislerin arkasındaki montaj yerlerinin duvar ile açıklığı en az 60 cm. olmalıdır.
Önden müdahaleli tam kapalı sistemler, basınç boşaltma düzeni varsa duvara tam olarak dayandırılabilir.

2) Geçitlerin yüksekliği:

i) Kilitli elektrik işletme yerlerinde geçitler üzerindeki gerilim altındaki çıplak, korunmamış bölümlerin yerden yüksekliği en az Çizelge-1'deki (H) kadar olmalıdır.
ii) Kilitli yapı tipi elektrik işletme yerlerinde herhangi bir koruma düzeni yoksa, topraklanmış izolatör taban demirinin üst kenarı yerden en az 2300 mm. yükseklikte olmalıdır. (Şekil-3)

3) Kilitli elektrik işletme yerlerinin çıkışları ve kapıları:
i) Çıkış ve kapılar, tesis içerisinde bulunan ve tehlikeli durumlarda dışarıya çıkışı sağlayan yolun uzunluğu 20 m.'den fazla olmayacak biçimde düzenlenmeli ve koridorların her iki yanına da çıkış kapısı yapılmalıdır.
Sabit merdiven ve kayma düzenleri kullanılabilir. Gerilimleri 60 kV ya da daha büyük olan yapı içindeki tesislerde, tehlikeli durumlarda dışarıya çıkmayı sağlayan ve uzunluğu 40 m.'yi aşmayan çıkış yolları kullanılabilir.
ii) Kapı kilitleri, görevli olmayan kimselerin girmesini önleyebilecek fakat tesisin içerisinde bulunanların buradan ayrılmasına engel olmayacak biçimde yapılmalıdır.
Bu koşul, yapı giriş kapıları ve tehlikeli durumlarda dışarıya çıkışı sağlayan kapılar dışardan ancak güvenli anahtar (yuvalı değil) yardımı ile açılabilirse yerine gelmiş sayılır.
Bu kapılar dışardan kilitlenmiş olsalar bile, içerden anahtar kullanılmadan bir mandal ya da benzer bir basit düzen ile kolayca açılabilmelidir.
iii) Kapı önündeki alan genel trafiğe açıksa, kapılar ateşe dayanıklı ya da yanmayan gereçlerden yapılmış olmalıdır.
iv) Kapıların serbest yüksekliği en az 200 cm. ve serbest genişliği en az 70 cm. olmalıdır.
v) Havalandırma delikleri, gerilim altındaki bölümlere dokunmayı ve yabancı cisimlerin içeriye girmesini önleyecek biçimde yapılmalıdır.

Çizelge-2 Yapı içindeki tesislerde en küçük genişlikler (F) (Şekil-1'e bakınız)

Geçit ya da giriş yerlerinin
kullanılma amacı Geçit genişliği
Geçitin bir tarafında Geçitin iki tarafında gerilim var. (mm) gerilim var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile çalıştırma (manevra) F3= 1200 F4= 1400


****************
* ŞEKİL VARDIR *
****************
Şekil-1 Hücre cephelerinin tel kafes kapı ve dolu duvar olması durumunda geçit genişlikleri

c) Hücreler, bağlama dolapları, tablolar vb.
Bağlama (şalt) dolapları, bağlama tabloları vb. tesis bölümlerindeki tüm geçiş ve giriş elektrik iletkenleri çok açık ve anlaşılabilir biçimde bağlanmalı ve kolayca çözülebilmelidir. Bağlantı uçları kolayca denetlenebilmelidir.
Her tarafı kapalı olan ve yüksekliği 220 cm.'den az olan hücreler, bağlama dolapları, bağlama çerçeveleri vb.'nin üst bölümleri kapalı olmalıdır.

d) Dokunmaya ve rasgele dokunmaya karşı korunma:
1) Yapı içindeki tesisler görevli olmayan kimselerin giremeyeceği biçimlerde kilitli olarak yapılmalıdır.
2) Koruma düzenleri ile gerilim altındaki çıplak tesis bölümleri arasında Çizelge-1'deki (A), (B), ya da (C) güvenlik açıklıkları bırakılmalıdır.
(Şekil-1)
3) Tesis bölümlerinde çalışma sırasında çalışan kişilerin tesis bölümlerinde çalışırken korunması için tesisler koruma düzenleri uygulanabilecek biçimde yapılmalıdır.
Yukarıda belirtilen koruma için yalıtkan levhalar kullanılması halinde bunlar yanlış işlemlerde (çarpma gibi) durumları tehlikeli olarak değişmeyecek biçimde tespit edilmelidir. Levhalar gerilim altındaki parçalara doğrudan doğruya temas etmemelidir.

****************
* ŞEKİL VARDIR *
****************
Şekil-2 Açık bağlama tesislerinde koruma alanları (taranmış bölümler) ve en küçük yükseklikler. Şekil üzerindeki değerler yalnızca 30 kV'a kadar geçerlidir. 45 kV ve daha büyük gerilimler için Şekil-4'e bakınız. Şekil-2'deki harfler, Çizelge-1'deki açıklıkları göstermektedir.

4) Arıza etkilerine karşı korunma:
Üzerine bağlama aygıtları takılan çerçeveler ve bağlama dolapları yanıcı gereçlerden yapılmamalıdır. Ara bölmeler ve örtüler de güç tutuşabilen ve nem emmeyen (almayan) gereçlerden yapılmalıdır.
Yalıtılmış bara uygulamalarında yalıtkanlar burada belirtilen hususlara uygun olmalıdır.

e) Kısa devre etme ve topraklama:
Çıkış hatlarının topraklanmasında kullanılan topraklama donatımı hücre içindeki öteki aygıtları topraklamıyorsa, gerektiğinde topraklama ve kısa devre etme düzenlerini bağlamak için hücrede ya da aygıtlar üzerinde sabit bağlantı yapmaya uygun çıplak bölümler bırakılmalıdır. Hücrelere girmeden topraklama sağlanabilmelidir. Hücre kapısı bağlama sırasında açık olabilir.

f) Aydınlatma ve havalandırma:
Tesislerin aydınlık şiddeti en az 250 lux olmalı, nemi giderilmeli ve damlamalar önlenmelidir. Aydınlatma ve havalandırma tesislerinin iletkenleri, olabildiğince arktan tehlike görmeyecek biçimde yerleştirilmelidir. Ayrıca acil durum (Emergency) aydınlatması yapılmalıdır.
Üzerinde çalışılması ya da bakım yapılması zorunlu olan tesis bölümleri (lamba armatürleri gibi) tekniğe uygun olarak ve dikkat edildiğinde çalışanlar için yüksek gerilimli tesis bölümlerine hiç bir dokunma tehlikesi bulunmayacak biçimde kurulmalıdır.

g) İşaretler ve uyarma levhaları:
Bara sistemleri, hücreler, çıkışlar ve öteki önemli tesis bölümleri yeter sayıda açık ve kolay okunulabilecek biçimde işaretlenmelidir. Hücre sistemlerindeki işaretler, hücre kapılarının açık ve kapalı oluşuna göre kolayca görülecek ve karıştırılamayacak bir biçimde takılmalıdır.
Çıplak iletkenler uygun biçimde işaretlenmelidir. İletkenlerin tanıtıcı renkleri TS 6429 da öngörüldüğü gibi olmalıdır. Baraların tamamen boyalı olmasına gerek yoktur. Bu Yönetmelikte istenilen uyarma levhaları, uyarma yazıları, etiketler vb. tesislere kolayca okunulabilecek biçimde yerleştirilmelidir.
Yalıtkan çubuk (ıstanka) ve kıskaçlar, gerilim denetleme aletleri, topraklama ve kısa devre etme düzenleri kolayca girilebilen kuru bir yerde saklanmalıdır.
h) Manevralar sırasında ters beslemeyi önlemek ve güvenliği sağlamak bakımından manevra sırasına göre kilidi çözülen kilitleme düzenlerinin (Loop interlock) kullanılması tavsiye edilir.
i) Yönetmelik değişikliğinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıllık geçiş süresini müteakip en fazla işletme gerilimi 36kV'a kadar (36kV dahil) olan, yeni yapılacak yüksek gerilim tesislerinde, ilgili standarda uygun bu standartta öngörülen tüm tip deneyleri yapılmış, metal muhafazalı tip hücreler/anahtarlama ve kumanda tesisleri kullanılacaktır.

Açık hava tesislerinin yapılması
Madde 36-a) Havadaki en küçük açıklıklar:
1) Açık havadaki tesislerde kullanılacak en küçük açıklıklar Çizelge-3'de gösterilmiştir.
2) Asenkron çalışabilen ve yalıtım gerilimleri aynı olan tesis bölümleri arasındaki açıklıklar en az Çizelge-3'deki (ao) değerlerinin 1,2 katı olmalıdır.
Çizelge 3'de kullanılan harflerin anlamları:
Un: Anma gerilimi (fazlar arası),
Um: İzin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (fazlar arası),
ao: Gerilim altındaki parçalarla topraklanmış bölümler arasındaki en küçük
açıklık (ao = 7,5.Um +50mm., fakat en az 100mm.)
a: Gerilim altındaki parçalar arasındaki (fazlar arası) en küçük açıklık (a = 1,2 ao mm., fakat en az 100 mm.),
H1: Gerilim altındaki bölümlerin zeminden en küçük yüksekliği (H1 = ao + 2400mm., fakat en az 2500mm.),
H2: Arazi, cadde vb. yerlerde gerilim altındaki bölümlerin zeminden en küçük yüksekliği (H2'ye ilişkin değerler Çizelge-8'den alınacaktır.),

A: Dış tel çitlerle aygıtlar arasındaki en küçük güvenlik açıklığı (A = ao + 1800 mm.). Bu açıklık içerisinde 6 m.'den daha az yüksekliğe gerilimli bölümler konamaz.
B, C: Doğrudan doğruya zemine konulan yüksek aygıtlarla çevrelerindeki koruma düzenleri (engeller) arasındaki en küçük açıklık (Şekil-4).
En az 1800 mm. yüksekliğinde koruma düzenleri kullanılırsa B = ao + 100 mm., fakat en az 600 mm. olmalıdır. En az 1000 mm. Yüksekliğinde koruma düzenleri kullanılırsa C = ao + 1250 mm. olmalıdır.
Çizelge-3 Açık hava anahtarlama tesislerinde kullanılacak en küçük güvenlik açıklıkları

Un
(kV)
Um
(kV)
ao
(mm)
a
(mm)
H1
(mm)
H2
(mm)
A
(mm)
B
(mm)
C
(mm)
3 3.6 100 100 2500 1900 600 1350
6 7.2 105 130 2500 1910 600 1360
10 12 140 170 2550 1940 600 1390
15 17.5 180 220 2580 1980 600 1430
30 36 320 390 2720 2120 600 1570
60 72.5 600 720 3000 2401 700 1850
154 170 1330 1600 3730 3130 1430 2580
220 250 1930 2320 4330 3730 2030 3180
380 420 3200 3840 5600 5000 3300 4450


3) Yalıtım gerilimleri farklı tesis bölümleri arasındaki açıklıklar, Çizelge-3'deki en büyük yalıtım gerilimlerine ilişkin (ao) değerlerinin en az 1,2 katı olmalıdır.
4) Aygıtların ya da izolatörlerin bağlantı noktalarının toprağa olan uzaklıkları, Çizelge-3 'teki (ao) açıklıklarından küçük olursa aşağıdaki gibi davranılmalıdır:
Deney gerilimine göre boyutlandırılmış olan aygıtlar ve izolatörler, denenmiş bağlantı yerlerine bunlara ilişkin montaj talimatnamesine göre bağlanmalıdır. Tesis gerilimsiz duruma getirilmeden (B) ve (C) açıklıkları ile belirlenen alanlara girilemez.

b) Tesisler içindeki geçitler ve geçit yolları:
1) Geçit ve benzeri yerlerin genişliği:
Geçit ve geçit yollarının genişliği rahat çalışmak ve gereçleri taşımak için yeterli olmalıdır. Geçit genişlikleri Çizelge-4'de verilen değerlerden küçük olmamalı ve kumanda düzenleri, kumanda dolapları gibi çıkıntı yapan parçalar geçitleri daraltmamalıdır.
Büyük tesisler için büyük geçitler salık verilir.
2) Geçitlerin yüksekliği:
Koruma düzenleri çit ve diğerleri için Çizelge-3'te verilen yükseklikler, tesislerin bulunduğu yerdeki olağan kar yükseklikleri, bunların koruma değerini önemli biçimde azaltmazsa, geçerlidir.
Çizelge-4 Açık hava tesislerinde en küçük geçit genişlikleri (F)


Geçit ya da giriş yerlerinin
kullanılma amacı Geçit genişliği
Geçitin bir tarafında Geçitin iki tarafında gerilim var. (mm) gerilim var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile çalıştırma (manevra) F3= 1200 F4= 1400


i) Yürünülen yüzeyler üzerinde korunmamış, çıplak ve gerilim altında bulunan bölümlerin yerden yüksekliği, çevreleri çitle çevrilmemişse en az Çizelge-3'teki (H1) kadar olmalıdır. (Şekil-3)
ii) Tesisteki aygıtların taşınabilmesi için gerilim altındaki bölümlerle aygıtın en yüksek noktası arasında en az Çizelge-3'teki (a0) açıklığı bırakılmalı, fakat bu açıklık 500 mm.'den küçük olmamalıdır.
iii) Çevresi bir koruma düzeni ile çevrilmemiş bir aygıtın topraklanmış bir izolatör taban demirinin üst kenarı, bütün gerilimlerde yerden enaz 2300 mm. yükseklikte bulunmalıdır. (Şekil-3)

****************
* ŞEKİL VARDIR *
****************

Şekil-3 Tesis içerisinde çitle çevrilmemiş yürünülen yüzeyler üzerindeki iletkenlerin yerden yükseklikleri (Çizelge-3'e göre).

c) Dokunmaya ya da rastgele dokunmaya karşı korunma:
1) Açık hava tesisleri görevli olmayan kimselerin giremeyeceği biçimde kilitli olarak yapılmalıdır.
2) Çitle çevrilmiş tesisler içerisindeki koruma düzenleri: Dolu duvarlar ve tel kafes düzenler en az 1800 mm. yükseklikte olmalıdır.
3) Tesisler içerisindeki koruma alanı (Şekil-4): Tesisteki aygıtların çevresindeki koruma düzeni (örgülü tel, parmaklık vb.) ile aygıtlar arasında Çizelge-3'deki (B) ve (C) güvenlik açıklıkları bırakılmalıdır.

****************
* ŞEKİL VARDIR *
****************
Şekil-4 Tesis içerisindeki koruma alanı ve en küçük yükseklik (H1)
4) Açık hava tesislerinin dış çiti ve koruma alanı (Şekil-5, 6, 7)
i) Açık hava tesislerinin çevresi, üzerinde yüksek gerilim tesislerine karşı uyarma levhası bulunan ve yüksekliği en az 1800 mm. olan bir çitle çevrilmelidir.

**************** **************** ****************
* ŞEKİL VARDIR * * ŞEKİL VARDIR * * ŞEKİL VARDIR *
**************** **************** ****************
Şekil-5 Dayanak (mesnet) Şekil-6 Yere konulan ve geçitsiz Şekil-7 Yere konulan ve geçitli üzerindeki normal çiti bulunan normal çiti bulunan
aygıtlarda koruma alanı aygıtlarda koruma alanı aygıtlarda koruma alanı

ii) Açık hava tesislerinin giriş kapılarına dilli anahtar ya da güvenli anahtarlar ile açılan kilitler ve uyarma levhaları takılmalıdır.
iii) Açık hava tesislerinde dış çitin içerisinde Çizelge-3'e göre güvenlik açıklıkları olan bir koruma alanı bırakılmalıdır. (Şekil-5, 6, 7'deki taranmış alanlar)
Doğrudan doğruya zemine konulan aygıtların dış çite olan uzaklığı Çizelge-3'teki (C) değerinden küçük olamaz. (Şekil-6) Fakat tesis gerilimsiz duruma getirilmeden taranmış alana girilemez.